Wiek XVI to w historii Wysp Owczych okres wielkich zmian. Pełne przejście pod duńską administrację i wprowadzenie reformacji ukształtowały farerskie dzieje na kolejne stulecia. Jednak to historia pewnej pożyczki mogła jeszcze głębiej zmienić oblicze małego archipelagu.

Strona internetowa Visit Faroe Islands w krótkim kalendarium pod rokiem 1524 zamieszcza intrygującą informację:

Król Norwegii i Danii, Chrystian II Oldenburg, oferuje Wyspy Owcze i Islandię jako zabezpieczenie pożyczki, o którą stara się u króla Henryka VIII. Angielski władca odmawia jej udzielenia.

Skąd taka zaskakująca oferta ze strony duńskiego władcy? Sięgnijmy do źródeł, które przybliżą nam wydarzenia jakie na początku XVI wieku rozgrywały się w Królestwie Danii.

Król Chrystian II Oldenbrug na rycinie autorstwa Jacoba Bincka (ok. 1529).
Źródło: Art Institute Chicago

W roku 1513 na duńsko-norweskim tronie zasiadł król Chrystian II. Władca ten zapisze się w duńskiej historii jako postać kontrowersyjna – utalentowany i wykształcony, ale nie stroniący od despotycznych i krwawych metod. Jego dążenie do utrzymania zawiązanej pod koniec XIV wieku Unii Kalmarskiej pchnie Danię ku wojnie ze Szwecją. Po objęciu szwedzkiego tronu rozliczył się on ze swoimi przeciwnikami w pokazowym procesie kościelnym, w którym oskarżono ich o.. herezję. Blisko setka szwedzkich możnych straciła wówczas życie, a wydarzenia te zapisały się na kartach historii jako krwawa łaźnia sztokholmska. Sam władca otrzymał w Szwecji przydomek tyrana. Jego następca na szwedzkim tronie, przywódca powstania przeciwko Duńczykom – Gustaw I Waza przyjął luteranizm, zerwał unię z Danią i Norwegią. Wprowadzając monarchię dziedziczną, rozpoczął panowanie dynastii Wazów.

W połowie roku 1521 Chrystian II udał się w podróż po Holandii. Spotkał się z niderlandzkim królem, odwiedził większe miasta, nawiązał znajomości z takimi postaciami epoki jak malarze Quentin Matsys i Albrecht Dürer. O reformacji dyskutował z samym Erasmusem.

Po powrocie do Danii władca postanowił wcielić w życie reformatorskie idee, które poznał w Kraju Tulipanów. Głębokie reformy Oldenburga wesprzeć miały niższe i średnie warstwy społeczne kosztem możnych. Więcej, władca postanowił zaprosić do – wtedy jeszcze katolickiej – Kopenhagi luterańskich kaznodziejów. Tego dla duńskiej szlachty i kleru było zbyt wiele.  W 1523 roku zbuntowani duńscy możni doprowadzili do powstania przeciwko władcy. Chrystian II został obalony i wygnany, a na nowego duńskiego króla  koronowano jego wuja – Fryderyka I.

Duńskie waśnie odbiły się echem na Wyspach Owczych. W orbicie swoich wpływów daleki archipelag chciał pozostawić obalony król Chrystian II, swojego namiestnika chciał tam także osadzić nowy władca. Bogate kupiectwo z Bergen również nie chciało zrezygnować z intratnego monopolu handlowego. Co ciekawe, sami Farerzy uznali za nowego króla Danii Fryderyka dopiero po roku, na spotkaniu na Tinganes w czasie Ólavsøki roku 1524.

W tym samym roku przebywający w Holandii na wygnaniu Chrystian II, który nadal czuł się władcą Danii, zauważył braki w swoich finansach. Wysłał swego kanclerza Klausa Pedersona do Henryka VIII z prośbą o udzielenie pożyczki, w której zastawem miały być… Islandia i Wyspy Owcze. Angielski władca odmówił jej udzielenia.

Następca Fryderyka I, jego syn Chrystian III zasiadł na duńskim tronie w roku 1534. Dwa lata później władca, podążając wzorem sąsiednie Szwecji, wprowadził luteranizm i zajął należące do Kościoła dobra ziemskie. I jego panowanie naznaczone było wewnętrznym waśniami. Złożone ze szlachty wojsko wysłane do zdławienia chłopskiego buntu, które wybuchło w północnej Jutlandii poniosło sromotną klęskę. Władca, niepewny swego tronu, musiał ratować się pomocą ze strony Szwecji i niemieckich książąt. Ci ostatni osiągnęli dzięki temu spore wpływy w Królestwie.

Historia lubi się powtarzać, czego dowodem był roku 1536 i ponowne braki w królewskim skarbcu. Jeszcze raz z prośbą o pożyczkę udano się na angielski dwór. Sumę 100 tysięcy funtów miały tym razem zabezpieczyć jedynie Wyspy Owcze. Po raz drugi, w przeciągu 12 lata, Henryk VIII odmówił.


Chrystian II podjął w roku 1530 nieudaną próbę odzyskania tronu. Aresztowany pozostał w niewoli do końca swego życia. Zmarł w 1559 roku w zamku Kalundborg.

Reformacja dotarła na Wyspy Owcze mocą królewskiego dekretu w roku 1537. Rok później zlikwidowano stanowisko farerskiego biskupa. W majątek Korony przeszły wszystkie ziemie należące do Kościoła, wówczas zajmujące 40% powierzchni archipelagu.

Swymi dwoma odmowami król Henryk VIII, z pewnością nieświadomy ich dalekosiężnych skutków, uchronił Farerów i Islandczyków przed zanikiem ich narodowych języków. Wystarczy przytoczyć los jaki spotkał język norn na brytyjskich Szetlandach i Orkadach. Norn przeszedł oficjalnie do historii wraz ze śmiercią ostatniego władającego nim człowieka, znanego z imienia i nazwiska, Szkota Waltera Sutherlanda, który zmarł w roku 1850. Chociaż jeszcze pod koniec XIX wieku farerski lingwista Jakob Jakobsen spotykał władających językiem norn mieszkańców wyspy Foula. Pozostali oni jednak anonimowi.