Dwieście pięćdziesiąty wpis na blogu. Dziesięć lat od mojej pierwszej wizyty na Wyspach Owczych. To zdaje się dobra okazja do podsumowującej ostatnią dekadę na archipelagu subiektywnej notki. I też – siłą rzeczy – notki nostalgicznej.
Kategoria: Rocznice (Page 1 of 3)
Fuglafjørður1, Fugloyarfjørður2 – dwa małe napisy na błękitnym tle na mapie kilkunastu kropek zagubionych gdzieś na północnych morzach. Dwie niewinne litery – ø oraz e – stały się 81 lat temu przyczyną morskiej tragedii w czasie II wojny światowej.
.jpg)
Badacz farerskiego języka, literatury, podań, legend i folkloru – 22 lutego 1864 roku w Tórshavn urodził się Jákup Jakobsen. Odegrał on również istotną rolę w badaniach nad, obecnie już wymarłym, językiem norn, a jego prace na ten temat uznawane są za przełomowe. Jako pierwszy Farer otrzymał tytuł doktora (za pracę poświęconą językowi nordyckiemu na Szetlandach).
Jákup Jakobsen zebrał farerskie podania i legendy w wydanym po duńsku w roku 1898 zbiorze Færøske folkesagn og æventyr. Kolekcjonował także poezję ustnie przekazywaną przez kolejne pokolenia Farerów. Pracując nad genezą farerskich nazw miejsc jako pierwszy wskazał celtyckie pochodzenie niektórych z nich. Był także autorem wielu neologizmów.
Jego ojciec, Hans Nicolai Jacobsen (z zawodu introligator), założył 29 lipca 1865 r. przy tórshavnarskim Gongin księgarnię. Był on także jednym z pomysłodawców spotkania w roku 1888, które pobudziło narodowe dążenia Farerów. Księgarnia została w roku 1918 przeniesiona w pobliże skweru Vaglið, gdzie do dziś mieści się w charakterystycznym czerwonym budynku krytym darnią. Działająca po dziś dzień H. N. Jacobsens Bókahandil jest najstarszą księgarnią na Wyspach Owczych.
Dzisiaj mija 60 lat od dnia kiedy w farerskim eterze popłynęły po raz pierwszy fale Útvarp Føroya* – radia Wysp Owczych. 6 lutego 1957 roku Farerowie postawili kolejny krok na długiej drodze do niezależności.
Pamiętajmy, że status języka farerskiego i duńskiego zrównano dopiero w 1938 roku, a przed 1931 rokiem nie wymagano od nauczycieli w farerskich podstawówkach znajomości farerskiego. Na pierwsze wydanie Biblii po farersku przyszło czekać aż do 1949 roku.
 |
| Współczesna siedziba farerskiej telewizji i radia (Wikimedia Commons). |
Obecnie mała atlantycka nacja może wybierać spośród siedmiu rodzimych stacji radiowych (ofertę publicznego nadawcy uzupełnia trzech prywatnych). A dzięki Internetowi każdy może jednym kliknięciem posłuchać stacji, w którym radiowy DJ (far. diskari) nie przerywa piosenki w połowie uwagami w rodzaju Hej, hej – jak się bawicie?, a Nowy Jork określa się – z farerska, a jakże – mianem Ńju Joszk.
Pierwsze lata historii farerskiego radia naznaczone były lingwistyczną debatą. Początkową praktykę ścisłego stosowania dialektu z południa Streymoy (rejon stołeczny) szybko zarzucono. Dopiero w 1997 roku osiągnięto porozumienie, dzięki któremu farerski eter rozbrzmiewa wieloma odmianami farerskiego języka. Tak, tak – nacja zajmująca kawałek ziemi mniejszy niż Londyn i liczebnością zbliżona do Skierniewic wykształciła, z racji izolacji poszczególnych wysp, wiele dialektów. Na północnych wyspach słowo nei (pol. nie) wymawa się noj, a na południu – naj.
Jeśli taka lingwistyczna ciekawostka to za mało, autorzy książki Germanic Standardizations: Past to Present przytaczają ciekawy epizod z historii Útvarp Føroya dotyczący… liczebników. Otóż pod koniec lat 50-tych starano się przywrócić staro-nordycki sposób liczenia. I zamiast dekodować liczbę 75 w podobny sposób jak Duńczycy, jako fimm og hálvfjerðs (forma stosowana w ustnym farerskim, odwrócona kolejność znana za pewne adeptom niemieckiego) forsowano „klasyczną” wersję sjeytifimm.
Praca nie zbrzydła mi ani troszku, ba, ostatnio stała się bardziej różnorodna, bo już nie tylko kroję, ale i obsługuję rożne maszyny. Łyżką dziegciu w beczce miodu są muzyczne propozycje farerskiego radia Rás 2* (czyt. miedzy „roas-twej a „ras-twej”), które płyną mi do ucha ze słuchawek wytłumiających hałas. Piosenki o poetyce „give the second chance to our romance” na dłuższą metę zdecydowanie nużą… Do wyboru są jeszcze dwa kanały – drugi państwowy, który stawia na country oraz chrześcijański (ale nie katolicki), gdzie muzykę zastępuje często słowotok średnio zrozumiałych słów.
 |
| Logo Kringvarp Føroya – farerskiego państwowego nadawcy |
21 maja 1982 roku farerski rząd przyjął akt oznaczonych numerem 77, który do historii przeszedł jako Løgtingslóg um sjónvarp (ustawa o telewizji). Rok później stary tórshavnarski sklep meblowy został przekształcony w studio TV, z którego 1 kwietnia 1984 roku nadano pierwszy program farerskiej telewizji – Sjónvarp* Føroya.
W roku 2005 z połączenia Sjónvarp Føroya i Útvarp Føroya powstała nowa państwowa spółka – Kringvarp Føroya*.
Dla porządku dodam tylko, że farerski odpowiednik połączenia KRRiT z Urzędem Komunikacji Elektronicznej nosi cudną nazwę Fjarskiftiseftirlitið*, zaś każdy Wyspiarz posiadający telewizor dorzuca swoje korony na utrzymanie Kringvarpið.
* – Útvarp Føroya (út – na zewnątrz + varp – rzucać + Føroya – farerskie), czyt. yłtwaszp ferja
* – stacja radiowa o identycznej nazwie nadaje także na Islandii
* – Sjónvarp Føroya (sjón – widok + varp – rzucać + Føroya – farerskie), czyt. szołnwaszp ferja
* – Kringvarp Føroya (kring – dookoła, w okolicy + varp – rzucać + Føroya – farerskie), czyt. kryngwaszp ferja
* – Fjarskiftiseftirlitið (fjarskifti – telekomunikacja, dosł. zmieniający się odpływ + eftirlit – inspekcja, nadzór)
* – stacja radiowa o identycznej nazwie nadaje także na Islandii
* – Sjónvarp Føroya (sjón – widok + varp – rzucać + Føroya – farerskie), czyt. szołnwaszp ferja
* – Kringvarp Føroya (kring – dookoła, w okolicy + varp – rzucać + Føroya – farerskie), czyt. kryngwaszp ferja
* – Fjarskiftiseftirlitið (fjarskifti – telekomunikacja, dosł. zmieniający się odpływ + eftirlit – inspekcja, nadzór)
Farerskie Kadry zapraszają na swoją stronę na Facebooku.
W styczniu 2007 roku władze stołecznego Tórshavn zdecydowały się na eksperyment wprowadzając bezpłatną komunikację miejską. Jego wynik okazał się na tyle obiecujący, że bezpłatne autobusy po ulicach Tórshavn jeżdżą już 10 lat.
Historia publicznego transportu w stolicy Wysp Owczych sięga okresu II wojny światowej. Jak podaje nieoceniony countrybus.com, w 1944 roku Óle Arge zorganizował przejazdy na trasie Tórshavn – szpital – Argir – sanatorium dla chorych na gruźlicę. 15 lat później kursy wydłużono do Velbastaður.
Obecną sieć czerwonych autobusów miejskich, funkcjonującą pod nazwą Bussleiðin (pol. linie autobusowe), uruchomiono w czerwcu 1979 r. Na sześć tras (w tym cztery okrężne) zorganizowane w dość skomplikowaną sieć wyjechały trzy autobusy Volvo B58.
 |
| Volvo B58 na trasie havnarskiej „dwójki” w 1979 roku. Źródo: bil.fo |
Głównym punktem przesiadkowym był (tak jak obecnie) Steinatun, zwany wówczas Miðbýur (pol. śródmieście, czyt. mybujur). W roku 1995 tórshavnarskie busy przewoziły dziennie ok. 2700 pasażerów. Całkiem niezły wynik jak na 15-tysięczne wówczas miasta.
 |
| Steinatun – główny punkt przesiadkowy Bussleiðin i jedno z czterech farerskich skrzyżowań z sygnalizacją świetlną. |
1 stycznia 2007 roku na ulice Tórshavn wyjechały bezpłatne autobusy miejskie. Władze stolicy liczyły na zmniejszenie ruchu samochodowego i wyrobienie w młodych Farerach zwyczaju korzystania z transportu publicznego zamiast auta. Wyniki tego eksperymentu okazały się pomyślne. W czasie farerskiego roku szkolnego czerwone autobusy okupuje liczna szkolna dziatwa. Spadł roczny wzrost sprzedaży aut osobowy (z 6,8% w roku 2008 do 0,5% w roku 2012). Spadły koszty utrzymania dróg i budowy nowych miejsc parkingowych. Narzekają jedynie tórshavnarscy taksówkarze, którzy – wobec niedopisującej zbytnio klienteli – domagają się ograniczenia bezpłatnej komunikacji tak, aby mogli z niej korzystać tylko mieszkańcy stolicy. Turyści, coraz chętniej wybierający Wyspy Owcze, wolą bowiem przejażdżkę bezpłatnym autobusem niż kurs w taksówce, za który zapłacić trzeba jak za zboże.
W marcu 2008 częstotliwość kursów w dni robocze na trzech głównych liniach (1, 2, 3) zwiększono z 30 do 20 minut. W sierpniu kolejnego roku zrezygnowano całkowicie z kursów w niedziele. W soboty po 14-tej także próżno czekać na przystanku. Chyba, że ktoś ma czas do kolejnego poniedziałku.
Autobusy, które obecnie spotkać można na ulicach Tórshavn przybyły na Faroje z czeskiej miejscowości Libchavy. Czerwone SORy rozpoczęły służbę na stołecznych ulicach 4 lipca 2011 r. Uruchomiono wtedy linię nr 5 łączącą Tórshavn z Kaldbak na wschodzie (5E) i Velbastaður oraz Kirkjubøur na zachodzie (5V).
 |
| „Piątka” na farerskich serpentynach w Velbastaður |
„Czerwoni Czesi” całkiem dobrze radzą sobie na wąskich i stromych ulicach Tórshavn i pobliskich miejscowości. System GPS śledzi ich pozycję, zaś na stronie stołecznego samorządu można znaleźć statystyki liczby przewiezionych pasażerów przez poszczególne linie. Ostatnio rozpoczęto modernizację przystanków wyposażając je w tablice informacji pasażerskiej pokazujące chociażby za ile minut nadjedzie „trójka” do Norðasta Horn.
Oby na kolejny autobus przyszło nam czekać w takich lub podobnych okolicznościach przyrody.
Kącik lingwistyczny im. Venceslausa Ulricusa Hammershaimba Słowniczek farerskiego busiarza:
- busssteðgipláss – przystanek autobusowy
- bussur – autobus
- ferðaætlan – rozkład jazdy
- ferðafólk – pasażer (dosł. człowiek w podróży)
- ferðaseðil – bilet
 |
| Rozklad jazdy linii 5E/5V w Kirkjubøur. Zalecana uważna lektura (niekiedy konieczna jest przesiadka na linie nr 2 i 3) |
Drugie co do wielkości farerskie miasto, nie zostaje w tyle za stolicą. 14 sierpnia 2014 r. uruchomiono w Klaksvík komunikację miejską obsługiwaną przez dwa żółte Volvo. Za kursy po stolicy farerskiej północy i do Árnafjørður również nie trzeba płacić.
Cieszą informacje o kolejnych polskich samorządach, które dostrzegają wagę komunikacji miejskiej. W lipcu 2015 roku Środa Wielkopolska uruchomiła (z sukcesem!) bezpłatną sieć 6 linii autobusowych miejskich i 7 podmiejskich. Od dzisiaj podpoznański Swarzędz oferuje darmowe przejazdy dla swoich uczniów i studentów.
O osiemnastu wyspach zagubionych wśród północnych mórz. Subiektywnie. Czasem nawet bardzo.
