Farerskie kadry

Blog o Wyspach Owczych

Tag: tjørnuvík

Bygdir í Føroyum, czyli statystycznie i lingwistycznie o farerskich osadach

Żółte drogowskazy były moim pierwszym kontaktem z językiem farerskim i uroczą gromadką spod znaków ð, ø i á.. Pamiętam swoje wczesne lingwistyczne „odkrycia” związane z tym w jaki sposób – a przede wszystkim: dlaczego właśnie tak – dekodować nazwy takie jak Eiði czy Tjørnuvík oraz celownikiem (dativ) upraszczającym wymowę nazw osad Sandavágur i Kollafjørður. Dziś czeka nas lingwistyczno-historyczno-statystyczna wyprawa po farerskich osadach, miasteczkach i przysiółkach.

Wesołe stadko ð znalazło schronienie gdzieś między tunelami na Borðoy. W drodze na Viðoy.

Według Færeyinga saga pierwszym farerskim osadnikiem był Grimur Kamban, który w roku 800 dotarł do miejsca, gdzie obecnie znajduje się osada Funningur (finna – znaleźć, fundur – znalezisko). Jego imię wskazuje na celtyckie pochodzenie osadnika. Mógł to być także ochrzczony na wyspach brytyjskich Norweg. Inne źródła jako pierwszych osadników na Farojach, blisko 200 lat wcześniej, upatrują w irlandzkich mnichach, których późniejsi wikińscy przybysze ochrzcili mianem papar.

Eiði. Aje!

Kategoria „Bygdir í Føroyum” (Osady na Wyspach Owczych) na farerskiej Wikipedii zawiera sto dwadzieścia siedem artykułów. Angielska Wikipedia na swojej liście wymienia sto dwadzieścia trzy farerskie osady. Z kolei w zestawieniu Farerskiego Urzędu Statystycznego pojawia ich sto dwadzieścia, z czego cztery uznane są oficjalnie za opuszczone, a kilka posiada tylko po jednym mieszkańcu (Depil i Nesvík). Natomiast całe Koltur to królestwo Bjørna Paturssona. Jakby tego zamieszania było zbyt mało, na farerskiej mapie znajdziemy po dwie osady Nes i Syðradalur. A także kilka nazewniczych celtyckich śladów.

Mój nazewniczy faworyt. Æðuvík – zatoka (vík) edredona (æða). 

Jak podaje legenda, Wyspy Owcze zasiedlili Norwegowie płynący w kierunku Islandii. A konkretnie ci z nich, którzy zapadli na chorobę morską i zostali pozostawieni przez swoich współziomków na kawałku lądu, który pojawił się ni stąd ni zowąd na horyzoncie pośrodku oceanu. Farerczycy, z właściwym sobie dystansem, opisują więc siebie jako potomków słabszych wikingów wymieszanych z grupką irlandzkich mnichów. Swoją ojczyznę nazywają zaś pieszczotliwe klettarnir – kamienie.

Północne Eysturoy. Gdzieś między Gjógv a Funningur.

Znaczna część farerskich osad nazwę zawdzięcza swojemu położeniu. Stąd aż osiemnaście z nich posiada końcówkę –vík (zatoczka) – Elduvík, Haldórsvík, Hattarvík, Hoyvík, Hósvík, Húsavík, Hvalvík, Klaksvík, Kvívík, Leirvík, Nesvík, Rituvík, Runavík, Sandvík, Skálavík, Tjørnuvík, Æðuvík oraz Øravik. Kolejnych dziewięć znajduje się na przylądkach i cyplach (-nes) – Hvítanes, Morskranes, Nes (na Suðuroy i Eysturoy), Saltnes, Skarvanes, Skipanes, Streymnes i Trøllanes. Celowo pomijam Mykines, której nazwa ma nieco inną genezę.

Na opłotkach Tórshavn. Jedna z dziesięciu „przylądkowych” (nes) farerskich osad. Hvítanes – biały (nawiązanie do morskich fal rozbijających się o brzeg) przylądek.

Nazwy siedmiu osad związane są z dolinami (-dalur) – Dalur, Gásadalur, Mikladalur, Mjørkadalur, Norðradalur, Syðradalur (po jednej na Streymoy i Kalsoy), a kolejnych sześciu z fiordami (-fjørður) – Árnafjørður, Fuglafjørður, Funningsfjørður, Kollafjørður, Oyndarfjørður i Søldarfjørður. Nazewniczą statystykę zamykają zatoki (-vágur, rozleglejsze niż wąskie fiordy) – Miðvágur, Sandavágur, Sørvágur, Trongisvágur, Vágur oraz przesmyki (-eiði) – Eiði, Lambareiði, Undir Gøtueiði oraz Viðareiði.

Gjógv. Zalany wodą wąwóz osłaniający przystań, który dał nazwę osadzie.

Farerską stolicą jest Port Thora (Tórshavn = Tór + havn, isl. Þórshöfn). Na północny Eysturoy znajdziemy Wąwóz (Gjógv), a nieco bardziej na południe Ścieżkę (Gøta) oraz staronordyckie Pastwisko Dla Owiec (Lamba). Sprawne oko wypatrzy na mapie Kościół (Kirkja), Kościelną Farmę (Kirkjubøur), Kawałek Lądu (Stykkið), Farmę (Bøur), Plażę (Sandur z jedynymi na Farojach wydmami), Długą Plażę (Langasandur), Piaszczystą Zatokę (Sandavágur), Zatokę Edredona (Æðuvík), Punkt (Depil), Wybrzeże (Strendur) oraz Pysk (Múli).

Koltur (źrebak), na której mieszka tylko jedna osoba. Jedna z kilku osad, które nazwę biorą od wyspy (-oy), na której się znajdują. Do tego grona należą także Kunoy, Nólsoy, Skúgvoy, Svínoy, Mykines, Hestur (koń, sąsiad Koltur) i Stóra Dímun.

Przez wiele lat na Koltur mieszkały tylko dwie rodziny, które nie utrzymywały ze sobą żadnych kontaktów. Nikt nie znał przyczyny tego milczącego konfliktu. Włączając w to członków dwóch kolturskich familij.

Trøllanes, czyli Przylądek Trolów. Trole miały co roku odwiedzać tę osadę w Noc Trzech Króli. Do czasu, gdy pewna staruszka, która nie miała sił uciec z resztą mieszkańców przez góry do sąsiedniego Mikladalur, ze strachu schowała się pod stół. Ale to temat na inną notkę.

Wydawca elektronicznej mapy Wysp dostępnej pod kortal.fo chwali się, że posiada w swej bazie około piętnaście tysięcy nazw miejsc (staðarnøvn): od malutkich szkierów, skalnych załomów, rozpadlisk, stawów, jezior po potężne wzgórza i doliny. Wiszącą za moim plecami mapę Wysp Owczych w skali 1:100 000 wydawca uzupełnił o praktyczny indeks. Spisane drobnym maczkiem farerskie nazwy miejsc zajmują siedem półmetrowych kolumn (na oko – jedną szóstą powierzchni całej mapy).

Mywaje wita mnie. I was.

Gdyby tak wziąć długą miarę krawiecką i rozciągnąć ją między farerskimi skrajnymi punktami, zdjęlibyśmy z Farojów następujące miary – 110 km między Viðareiði a Akrabergiem oraz 79 km między Mykinesholmur a wschodnimi klifami Fugloy. Gdzieś pomiędzy, na osiemnastu wyspach, kryje się malutki, a jednocześnie rozległy i zróżnicowany, wyspiarski świat zamieszkany przez nację o ponad tysiącletniej historii.

Panowie z CIA zapomnieli jednak wspomnieć, że wyspę Mykines, jeden z osiemnastu farerskich wszechświatów, o powierzchni 10 km2 zamieszkuje obecnie 14 Farerów. Przez wieki ich przodkowie nazwali niemal każdą skałę, pomocny w nawigacji załom klifu, górską ścieżkę. Wśród ponad tysiąca pięciuset nazw znajdują się Drewniana Pieczara (Viðarhelli), Wyczerpująca Stroma Ścieżka (Spreingisbrekka), Głęboka Dolina (Djúpidalur), Ostaniec przy Pastwisku (Drangur í Høvn), wąwóz Jaskinia przy Maślanej Farmie / Domku (Smørbúshellis Gjógv) oraz niewielka wysepka Drzemiąca Skała (Knikarsboði). Tylko w jaki sposób zmieścić to w jednym zdaniu?

Zamknąć osiemnaście wszechświatów w jednym zdaniu

Faroje od kulis i bez retuszu

Wyspy Owcze uchwycone na nietypowych, mało „turystycznych” kadrach, które nie nadają się raczej do opublikowania w broszurach Visit Faroe Islands. Bez nich jednak obraz dalekich wulkanicznych wysp nie byłby pełen.

Dawno nieużywany mostek na starej drodze w Sandur
W jednym z ogrodów w Kaldbak

„Patrz, nasi tu byli” – port w Tórshavn

Risin og Kellingin w Tjørnuvík od kuchni
Pozostałości po stacji paliw w Sandur


„Żadne inne wyspy na świecie nie są piękniejsze” – oceniło ponad pół tysiąca ekspertów w ankiecie prestiżowego magazynu „National Geographic Traveler”. Wśród stu jedenaściorga kandydatów Wyspy Owcze wyprzedziły między innymi Azory, Lofoty, Szetlandy i chilijską wyspę Chiloé.

Niedługo po ogłoszeniu wyników ankiety Portal.fo zamieścił cykl fotogalerii zatytułowany Najwspanialsze wyspy świata. Kilkadziesiąt zdjęć z matecznego archipelagu, bez słowa komentarza: zardzewiały kontener koło fiordu, na nim wrak samochodu z uszarpanymi drzwiami, przyportowe graciarnie, dzikie wysypiska na peryferiach osad i przy przetwórniach ryb, osmalone kable i palety, obity zlew, piramidy opon, porysowane zderzaki, amputowane ramię dźwigu, stara butla acetylenowa, resztki trapu. Asamblaże najlepszej próby, wylegujące się bezwstydnie przy drogach i budynkach.
„Badziewiada” w 81:1. Opowieści z Wysp Owczych – Marcin Michalski, Maciej Wasielewski

* andlitbóktwarzoksiążka Facebook po farersku (andlit – twarz + bók – książka), czyt. anlytbołk
* blað – strona (w książce), czyt. bla

Farerskie kadry sprzed lat

Duńskie Muzeum Narodowe udostępniło przebogatą kolekcję zdjęć wykonanych przez duńskich badaczy na Wyspach Owczych. Najstarsze zdjęcia ze zbioru liczącego ponad 1600 pozycji pochodzą z roku 1890. Fotograf i malarz Johannes Klein oraz archeolog Daniel Brunn przybyli wtedy na Faroje, aby udokumentować ten dla w nich egzotyczny archipelag na potrzeby Wystawy Światowej, która w roku 1900 miała odbyć się w Paryżu. W swoich artykułach Brunn opisał Wyspy i ich mieszkańców jako dziwnych i całkowicie odmiennych od współczesnych Europejczyków. Podziw wśród badaczy budziła zaradność miejscowych, ciekawiły ich stroje, a ich przesądy uważali za dziecinne.

Podział wielorybiego mięsa między mieszkańców Tórshavn (Johannes Klein, 1898)

Tradycja nadal zajmuje szczególne miejsce w tożsamości Farerów. Wibeke Haldruo Pederesen, kierująca Muzeum Narodowym, zauważa, że większość scen uwiecznionych na zdjęciach sprzed ponad stu lat nadal ma miejsce na Wyspach. Farerczycy nadal łapią ptaki i suszą ryby, zachowali tradycję tańca korodowego, noszą narodowe stroje.

Ptaskie klify na Sandoy, lata 90. XIX wieku





Droga do Søltuvík na Sandoy.

Holger Rasmussen, 1947

Tjørnuvík wczoraj i dziś

Holger Rasmussen, 1947
Ziemniaczane poletka, Holger Rasmussen, 1947

Saksun i laguna Pollurin.

Holger Rasmussen, 1949

Tórshavn.

Transport mleka w Tórshavn, lata 90. XIX wieku
Pocztówka ze starego Tórshavn

609. Tjørnuvík

Na północnym krańcu Wyspy Strumieni nieokiełznane Siły Natury stworzyły olbrzymi bazaltowy amfiteatr. Na widowni od tysięcy lat siedzą jak skamieniali nieproszeni goście z Islandii – Olbrzym i Wiedźma, miejscem na scenie cieszy się zaś Tjørnuvík.

Nazwę tej liczącej nieco ponad 70 mieszkańców miejscowości można przetłumaczyć z farerskiego jako zatoka (vík) z jeziorem polodowcowym (tjørn).

W roku 1956 w jej pobliżu odkryto stare cmentarzysko wskazujące na osadnictwo w tym miejscu już w czasach Wikingów. Znaleziono również celtycką obrączkę wykonaną z brązu – ślad kontaktu Farerów z Wyspami Brytyjskimi.

Dwa razy w roku z Tjørnuvík organizowane są wycieczki na mierzącą 134 metry bazaltową kolumnę zwaną Tjørnuvíksstakkurin (położoną na północny-zachód od osady). Transport na jej szczyt odbywa się za pomocą małego wózka przymocowanego do stalowych lin rozciągniętych między Streymoy a Stakkurin. Ten nietypowy sposób transportu pomaga jednak przede wszystkim… hodowcom, którzy wypasają na Stakkurin owce i raz do roku transportują je na stały ląd, aby sprzedać je na aukcji w Tjørnuvík.

Wybierzmy się na, nieco spokojniejszy, krótki spacer po Tjørnuvík…

Nasz krótki spacer zakończmy panoramicznym spojrzeniem na tę niewielką osadę.

Kiedy już nacieszymy wzrok widokiem niezwykłego, bazaltowego amfiteatru, warto skierować swoje spojrzenie na zatokę i w pobliżu wyspy Eysturoy wypatrzeć dwie bazaltowe kolumny wyrastające prosto z morza.

Oto Risin og Kellingin – Olbrzym i Wiedźma (po prawej). Według farerskiej legendy para ta przybyła aż z Islandii chcąc przyciągnąć Wyspy Owcze do swej ojczyzny. Wiedźma przymocowała linę do wzgórza Eiðiskollur (znajdującego się na północno-zachodnim krańcu Eysturoy) chcąc wciągnąć cały farerski archipelag na plecy Olbrzyma. Pierwsze pociągnięcie liny spowodowało rozpadnięcie się północnej części wzgórza. Trwające całą noc próby również były nieudane. Wschodzące słońce zamieniło Olbrzyma i Wiedźmę w bazaltowe posągi. Od pradawnych czasów skamieniałym wzrokiem spoglądają więc tęsknie w kierunku Islandii – „najdziwniejszej w świecie krainy, ulepionej z ognia i lodu” (William Heinesen).

Olbrzyma i Wiedźmę, mierzące odpowiednio 71 i 68 metrów, podziwiać można także z miejscowości Eiði* położonej na pobliskim Eysturoy. Warto się pospieszyć, gdyż farerscy geolodzy przewidują, że zimowe sztormy w ciągu najbliższych kilku dekad sprawią, że Wiedźmę pochłonie morze.

Do Tjørnuvík dostać można się na dwa sposoby. Dla zmotoryzowanych dostępna jest droga 594 biegnącą z Oyrarbakki skąd, tylko w dni robocze, kursuje bus na linii nr 202 zsynchronizowany z linią 400 Klaksvik -Tórshavn. Dla miłośników pieszych wędrówek pozostaje szlak wiodącym z osady Saksun nad laguną Pollurin przez przełęcz u stóp góry Melin.

Farvæl, Tjørnuvík!

* Eiði – nazwa miejscowości oznacza przesmyk, a wymawia się ją aje

Więcej zdjęć na flickrze

Tekst i zdjęcia: Maciej Brencz & Materiały udostępnione na licencji CC BY-SA 4.0


Napędzane przez WordPress & Szablon autorstwa Andersa Noréna