Wędrując palcem po mapach w atlasach topograficznych możemy przenieść się w przeszłość danego miejsca. Odkryć zmieniający się krajobraz. Poznać historię, ludzi, kulturę czy zwyczaje. Niech wirtualny spacer, wsparty dawnymi farerskimi mapami, będzie przyczynkiem do bliższego niż z lotu ptaka poznania archipelagu.

Mapa północnego Streymoy autorstwa kapitana von Borna, ówczesnego dowódcy archipelagu. Zlecone mu badania topograficzne zwieńczył mapami z pięknie rysowanym winietami. Ta przedstawia polowanie na grindwale.

Najstarsza znana nam publikacja, na której znalazły się Wyspy Owcze pochodzi z przełomu XIII i XIV wieku. Mierząca około 150 cm średnicy, wydana na okrągłym (!) kawałku pergaminu mapa z Hereford jest największą z wydanych w średniowieczu, która przetrwała do czasów nam współczesnych. W jej środku – podobnie jak na innych mapach z tego okresu – znalazła się Jerozolima, którą uznawano wówczas za centrum świata. Otoczoną przez ocean resztę świata wpisano w okrąg i rozdzielono literą T na znane ówcześnie kontynenty – Europę, Azję i Afrykę. Farerski archipelag (jako fareie) zaznaczono na zachód od Norwegii, obok Islandii (ysland) oraz tajemniczej ultima thile.

Winieta wydanej w końcu XVIII wieku mapy „Udsnit af: Waagöe Syssel i Færøe”

Pewnego rodzaju ciekawostką w topograficznych archiwach jest wydana w 1781 roku w szkockim Leith “A Map of the Faeroe Islands” autorstwa niejakiego kapitana Flore’a. Inspirowana pracami Lucasa Debesa miała służyć jako pomoc dla przemytników.

Pięknie zdobione wydane w XVII i XVIII wieku mapy pełniły rzecz jasna przede wszystkim rolę praktyczną. Były pierwszą próbą dokładnego „rozrysowania” archipelagu przez władze w Kopenhadze.

Wydana w 1938 mapa autorstwa Alberta Close’a „Fishermen’s Chart of the Faeroe Islands”

Ciekawym przyczynkiem w tych staraniach jest morska mapa nawigacyjna wydana w Wielkiej Brytanii w roku 1938. Oprócz arkuszy prezentujących znany nam kontur wysp archipelagu, publikacja ta zawiera również szkice krajobrazu farerskiego wybrzeża. Naniesione na nie charakterystyczne punkty miały pomagać w nawigacji na przybrzeżnych wodach.

Skąd jednak taka publikacja wydana na odległych Wyspach Brytyjskich? Wszystko za sprawą porozumienia zawartego w 1901 między Kopenhagą a Londynem. Znosiło ono sięgającą 16 mil morskich w morze strefę przybrzeżną, w zamian określając granicę wód przybrzeżnych na jedynie trzy mile. Tym samym gwałtownie rosnąca brytyjska flota nowoczesnych parowych trawlerów zyska nowe, bogate w ryby wody. Farerowie tymczasem zmuszeni zostaną wypływać na połów daleko na północ.

Wydana w 1938 mapa autorstwa Alberta Close’a „Fishermen’s Chart of the Faeroe Islands”. Numerami oznaczone łowiska, zwane w angielskim żargonie rybaków “buoys”.

Dopiero zwiększenie strefy wód przybrzeżnych do 200 mil morskich w roku 1977 pozwoliło na pełny powrót farerskiej floty na ojczyste wody. Trwająca blisko osiem dekad brytyjska dominacja na akwenach wokół archipelagu miała swoje zaskakujące, pozytywne efekty. Tradycyjnie poławiany przez Farerów dorsz, za sprawą brytyjskich rybaków, uzupełniły mało wcześniej znane na archipelagu gatunki takie jak plamiak czy złocica.


Zanim archipelag wszedł w epokę nowoczesności, a podmorskie tunele połączyły największe wyspy, Wyspy Owcze przemierzano pieszo lub konno, a między wyspami przeprawiano się otwartymi łodziami. Dopiero otwarcie licznych placówek handlowych w połowie XIX wieku i zniesienie monopolu handlowego pozwoliło zrewolucjonizować farerski transport.

MS Smyril zbliża się do przystani w Krambatangi

1 stycznia 1896 roku w swój dziewiczy rejs wypłynął prom Smyril, który zawijał do ponad 30 przystani rozsianych po archipelagu. Co ciekawe, dopływał niekiedy nawet do odległego Edynburga i portów wschodniej Islandii. Jednostka zbudowana specjalnie na zlecenie farerskiej firmy A/S Johan Mortensen stanowiła ważne ogniwo w lokalnym handlu, eksporcie suszonego dorsza i imporcie towarów z zagranicy. Piąta „odsłona” Smyrila (pol. sokół drzemlik) łączy dziś Tórshavn z Suðuroy.

Wjazd na prom Smyril mogący pomieścić na na pokładzie dwieście samochodów i blisko tysiąc pasażerów

Na początku XX wieku większość lokalnych połączeń między wyspami organizowały prywatne firmy. Jedną z największych ówczesnych sieci transportowych rozwinęła w roku 1908 havnarska mleczarna Thorshavns Mælkeforsyning og Margarinefabrik, chcąc zapewnić stolicy dostawy świeżego mleka z okolic Skálafjørður, Sundalagið oraz wysp Nólsoy i Sandoy.

Wydana w latach 90-tych mapa Wysp Owczych. Widoczne dawne połączenie promowe między Vágar a Streymoy zastąpione w 2002 roku przez pierwszy farerski podmorski tunel.

Nie trzeba wybierać się do farerskich archiwów w poszukiwaniu map z minionych stuleci, aby dać zaskoczyć się rozmachem zmian jakie dokonały się na Wyspach Owczych.

Kilka rzutów oka na wydaną na przełomie lat 80-tych i 90-tych mapę pozwala wychwycić:

  • przeprawę promową między Vágar a Streymoy (zastąpioną w 2002 roku przez podmorski tunel),
  • Klaksvík połączone błękitną przerywaną kreską z Leirvík (tu tunel wydrążony zostanie w roku 2006),
  • górską drogę łączącą Tórshavn z resztą archipelagu (tunel za Kaldbaksbotnur dopiero budowano, o czym informuje adnotacja „í gerð”).

Otwarty pod koniec roku 2020 trzeci na archipelagu podmorski tunel łączący Streymoy z Eysturoy to z pewnością nie ostatnie słowo Farerów w ich śmiałych planach rozwoju infrastruktury. Już drążone są tunele do Dalur i na Sandoy. A w planach nie mniej ambitne połączenia Gjógv z Funningur czy odległego Suðuroy z resztą archipelagu. Farerskie mapy będą z pewnością świadkiem tych zmian.