Z jak zając

Wyspy Owcze nigdy nie miały lądowego połączenia z europejskim kontynentem, tak jak chociażby Wyspy Brytyjskie. Stąd najłatwiej było się tutaj osiedlić ptakom. Wszystkie obecne na archipelagu ssaki dotarły na niego z pomocą człowieka.

Spośród trzech dziko żyjących na Wyspach Owczych gatunków ssaków dwa trafiły na niego na gapę. Kicających przedstawicieli trzeciego z nich, w tym jedynym wypadku w pełni celowo, sprowadzono z Norwegii.

Pierwszych niechcianych pasażerów przywieźli na Owcze już w VI wieku irlandzcy eremici. Mysz domowa szybko zaadaptowała się do nowego miejsca, z czasem tworząc dwa nowe podgatunki.

Na liście pasażerów na gapę znalazł się także szczur wędrowny. W maju 1768 roku dotarł on na Owczy archipelag, dryfując na wraku norweskiego statku Kongen af Preussen aż ze Szkocji. Obecnie zagraża kolejnym ptasim koloniom, wędrując między wyspami na pokładach lokalnych promów. Tak jak przed wiekami podróżując na gapę…

Z dzisiejszym bohaterem historia jest nieco inna. Zając bielak występuje na szerokich połaciach północnej Azji i Europy. Jego kolonie spotkać można także w Irlandii, Szkocji i na Wyspach Kurylskich. Przeprowadzono nawet – niestety nieudaną – próbę introdukcji na Spitsbergenie.

Linneusz, opisując w połowie XVIII wieku po raz pierwszy ten gatunek, nadał mu nazwę Lepus timidus. Ciekawe czy szwedzki przyrodnik badał charakter zająca bielaka – w drugim członie jego łacińskiej nazwy zawarł bowiem przymiotnik bojaźliwy.

Czwórka kolonizatorów

Z racji wspomnianego już odizolowania Owczego archipelagu, bielak nie mógł na Wyspy trafić w sposób naturalny. Cała współczesna, licząca sobie ok. 15 – 20 tysięcy osobników, kicająca kolonia farerskich bielaków ma wspólnych przodków.

W sierpniu 1855 roku w okolicach Tórshavn wypuszczono na wolność czwórkę bielaków przywiezionych na archipelag z położonej na południe od Oslo norweskiej wyspy Kragerøen.

Wyspy Owcze okazały się świetnym nowym domem dla nowego gatunku. Dość wspomnieć, że wystarczyło ledwie dziewięć lat od ich introdukcji na archipelagu, by populację bielaków zacząć liczyć w tysiącach osobników.

Jak na bielaki przystało, przybysze z krainy fiordów nosili dumnie białe futerko. W nowym miejscu jednak, w sposób niemal podręcznikowy, zadziałała selekcja naturalna i mutacje genetyczne. Już na początku kolejnej dekady zauważono na Wyspach Owczych kicające radośnie brązowo-szare zające. Lepiej dopasowane do farerskiego krajobrazu i klimatu szybko wyparły swych białych braci. Ich futro, na dalekiej Północy będące przewagą, na Wyspach okazało się być jedynie idealną wskazówką dla drapieżników i… myśliwych. Ostatniego całkowicie białego zająca zastrzelono w sezonie 1916/17.

Mądrzejsi o wyniki badań genetycznych, wiemy obecnie, że gen odpowiedzialny za białe futro zająca bielaka jest dominujący. Jednak wyspa Kragerøen leży na granicy występowania zarówno białych jak i brązowych bielaków. Pierwsi zajęczy osadnicy musieli nosić więc w sobie uśpiony gen „brązowości”. Obudził się on w umiarkowanym klimacie Wysp Owczych, na których śnieg jest rzadkością.

Po co właściwie sprowadzono bielaki na Wyspy Owcze?

Dla polowania. Co roku, od początku listopada do końca grudnia trwa na archipelagu sezon na zające bielaki. To zresztą jedyny lądowy ssak, na którego poluje się na archipelagu. Zaleca się wtedy szczególną ostrożność podczas wycieczek w dzikie farerskie ostępy. Część organizacji turystycznych zabrania nawet w tym okresie roku wybierania się na określone szlaki.

Ile zająców pada rocznie łupem myśliwych? Trudno stwierdzić, bowiem Wyspy Owcze są jedynym miejscem na świecie, gdzie na polowanie na bielaki nie trzeba wybierać się ze stosownym zezwoleniem. Blisko dekadę temu farerski uniwersytet prowadził statystykę polowań – niepełną, gdyż opartą jedynie o dobrowolne raporty od myśliwych.

Populacja bielaka ma się jednak na Owczych nienajgorzej. Ich naturalnymi wrogami są jedynie drapieżne ptaki, a uzbrojeni w dwururki dżentelmeni dybią na nie tylko przez dwa miesiące w roku. Nic więc dziwnego, że potomkowie kilku norweskich zajęczych „kolonizatorów” błyskawicznie zadomowili się na archipelagu, obecnie zasiedlając piętnaście z osiemnastu wysp.