W sierpniu 2015 roku, podczas wędrówki po Sandoy, uwieczniłem w kadrze przeżarty rdzą opuszczony dystrybutor na dawnej stacji paliw firmy Esso. To – z pozoru banalne – zdjęcie stało się przyczynkiem do zgłębienia historii farerskiego drogownictwa i obecności na Wyspach Owczych światowych koncernów paliwowych. Zaś uwieczniony na nim dystrybutor otrzymał – niedługo po uwolnieniu migawki – drugie życie.

Zainstalowany w roku 1955 dystrybutor paliwa z logo stacji Esso. W roku 2015 konsumowała go rdza. Obecnie odnowiony.

Rok 1916. Pierwsza farerska droga

Pierwszą drogę, która połączyła farerskie miejscowości wybudowano w latach 1914-1916 między osadami Sandur i Skopun na wyspie Sandoy1. Wydarzenie to zdaje się być cokolwiek intrygujące, zważywszy na fakt, że pierwszy samochód na Wyspy Owcze zawitał dopiero… osiem (!) lat później2.

Uliczka Í Trøðum biegnąca wschodnim brzegiem jeziora Sandsvatn.

Należy jednak pamiętać, że biegnące z północy na południe wyspy połączenie między Skopun a Sandur było ważnym od dekad. Tędy prowadził bowiem lądowy odcinek długiej pocztowej drogi łączącej stołeczne Tórshavn z południowymi rubieżami archipelagu. Wędrowały nią nie tylko pocztowe przesyłki, ale i urzędnicy, i duchowni w ramach obowiązkowego tzw. skjútsu.

Ludzie zejdźcie z drogi, bo listonosz jedzie

List trafił do agenta systemu skjúts w Tórshavn, który szybko wyznaczył człowieka, który wyruszył pieszo do Kirkjubøur (prawie 8 km), aby przekazać list tamtejszemu agentowi. Ten z kolei zorganizował ośmiu ludzi, którzy w łodzi przeprawili się na wyspę Sandoy (do miejsca gdzie obecnie znajduje się przystań promowa w Skopun). Jeden z mężczyzn po przycumowaniu wyruszył z przesyłką pieszo do Sandur (ok. 9 km), aby przekazać ją dalej, a samemu powrócić do czekającej na niego łodzi. Agent z Sandur musiał z kolei znaleźć mężczyznę, który wyprawić miał się do Dalur (ponad 13 km) skąd list miał drogą morską dotrzeć na Suðuroy. Tam odebrał ją ksiądz. Z powodu silnych prądów załoga łodzi nie mogła powiosłować z powrotem do Dalur. Musieli pozostać na południowej wyspie przez dwa tygodnie.

Ludzie zejdźcie z drogi, bo listonosz jedzie

Beczka ropy

Cywilizacja dość opieszale docierała na odległy atlantycki archipelag. Dość wspomnieć, że klasyczne, zapewne niezmienione od stuleci, wikińskie klepkowe łodzie dopiero na początku XX wieku zaczęły być wypierane przez jednostki napędzane silnikiem zamiast siłą ludzkich rąk. Ba, konne wozy były powszechnym widokiem na stołecznych ulicach jeszcze w latach 60-tych minionego stulecia. Tórshavn drogowe połączenie z resztą archipelagu uzyskało dopiero w roku 1964 – wraz z otwarciem poprowadzonej wśród górskich szczytów drogi nazwanej Oyggjarvegurin.

Zapotrzebowanie na olej napędowy było więc początkowo niewielkie. W pierwszych latach XX wieku zaspokajał go w zupełności import ropy w drewnianych beczkach. Farer Harald Haraldsen został wówczas przedstawicielem spółki Dansk Petroleum A/S (DDPA) na Wyspach Owczych. Po nim interes przejął Valdemar Lutzen3. W roku 1925 przedstawicielem Shella na archipelagu został Christian Holm Jacobsen4.

W roku 1935, aby zaspokoić stale rosnące zapotrzebowaniem na paliwo, zbudowano zbiorniki w stołecznym porcie. Podczas XX wojny światowej i brytyjskiej pokojowej okupacji, gdy na archipelag trafiło sporo paliwożernego wojskowego sprzętu, kolejne zbiorniki na paliwo postawiono w osadzie Søldarfjørður na Eysturoy.

Lata 50-te. Føroysk Oljusøla – DDPA – Esso

Założona przez Esmara Fuglø farerska spółka Føroysk Oljusøla nabyła po wojnie zbiorniki w Søldarfjørður. W roku 1949 firma stała się częścią duńskiej spółki Dansk Petroleum A/S (DDPA), którą następnie wchłonął amerykański gigant paliwowy Esso. Esmar został dyrektorem nowopowstałej spółki Esso Føroyar. Należał do niej m.in. statek Esso Søldarfjørður, który transportował paliwo między wyspami. Jednostkę w latach 70-tych zastąpił statek Esso Føroyar.

W latach 50-tych pod farerskie strzechy trafiły piece olejowe, na popularności zaczęły zyskiwać samochody, budowano nowe drogi, a z farerskiego lotniska dekadę później latać regularnie samoloty pasażerskie. Wiek ropy naftowej zawitał tym samym na archipelag – na Wyspach Owczych zaczęły pojawiać się pierwsze stacje benzynowego okraszone logo Esso.

Rok 2015. Rdza

Jedna z pierwszych stacji Esso zlokalizowano została w osadzie Sandur, przy uliczce Í Trøðum. Jej nazwa – Ku Pastwisku – celnie oddaje jej przebieg ku północnym rubieżom mieścinki.

Zardzewiały bohater dzisiejszego wpisu trafił na Sandoy w roku 1955. „Myślę, że instalował ją tutaj Palli á Lava, znany także jako ESSO-Palli. Pompa była w użyciu gdzieś do lat 80-tych” – opowiada portalowi in.fo Tórur Johannesen, jeden z pomysłodawców odnowienia starego dystrybutora. Sam zresztą rodzinnie związany z branżą paliwową – jego ojciec Kristian Johannesen wraz ze swoim bratem Magnusem założyli w roku 1937 niewielki warsztacik. Handlowali ropą, reperowali dystrybutory.

Liczący wówczas 60 lat, przeżarty rdzą dystrybutor paliwa – pozostałość po dawnej stacji Esso (rok 2015)

Rok 2016. Drugie życie

Niemy świadek banalnej historii codzienności doczekał się drugiego życia w rok po wykonaniu zdjęć, które okraszają dzisiejszy wpis. W roku 2022 historią dystrybutora i jego renowacji podzielił się na „antenie” podcastu KVF Ásmund Johannesen – jeden z inicjatorów projektu.

Na Mapach Google – za pewne zupełnie przypadkowo – uwiecznione zostały prace renowacyjne. A właściwie ich już niemal finalny efekt.

Rok 2024. Esso – Statoil – Effo, Shell – Magn

Na Wyspach Owczych nie ujrzy się już okrągłego logo Esso. Po zmianach właścicielskich, przejęciach, zmianach nazw na archipelagu nadal panuje duopol – współcześnie Farerów w paliwo zaopatrują stacje działające pod szyldami Magn i Effo5.

Na początku poprzedniego stulecia obok Esso na raczkujący farerski rynek wszedł inny naftowy gigant – koncern Shell. Właścicielem stacji z logiem muszelki na Wyspach Owczych był duński oddział Shella.

W latach 70-tych Esso wycofał się z rynku skandynawskiego – komplet udziałów w farerskim oddziale przejął norweski Statoil. W kolejnej dekadzie rękawicę potentatom rzuciła rodzima firma Oljufelagið Føroyar. Został ona jednak przejęta później przez Norwegów.

W roku 2007 zaszły kolejne roszady na zmieniającym się niczym w kalejdoskopie krajobrazie stacyjnych pylonów. Islandzkie Skeljungur przejęło Føroya Shell i zmieniło jego nazwę na Magn, zaś norweski Statoil opuścił Wyspy Owcze – na mapie stacji paliw pojawiła się w pełni farerska marka Effo. Odlatując z Wysp Owczych, możecie być pewni, że zbiorniki samolotu wypełnione są lotniczą naftą dostarczoną przez Effo.

  1. Vegurin millum Skopun og Sand er fyrsti millumbygdavegur í Føroyum ↩︎
  2. 6 maja 1922 roku na Wyspy Owcze trafił pierwszy samochód – Forda T na archipelag sprowadzili panowie Johannes Olsen i Júst Sivertsen. Wraz z frachtem wydali na niego 5000 duńskich koron – sześciokrotność ówczesnego rocznego (!) średniego farerskiego wynagrodzenia. ↩︎
  3. Sporo o początkach branży paliwowej na archipelagu dowiedzieć się można na stronie Effo.fo ↩︎
  4. Za oficjalną stroną stacji Magn ↩︎
  5. Wyczerpujący opis zmian na farerskim rynku stacji paliw ↩︎